Nederland ligt in de noordwestelijke hoek van Europa, aan de Noordzee. Dijken en duinen zijn onmisbaar, want het land ligt gedeeltelijk onder zeeniveau, wat vooral een gevolg is van de vele inpolderingen. Deze zijn weer ingegeven door de hoge bevolkingsdichtheid en door de eeuwige strijd tegen het water. Door de havenfaciliteiten aan de uitmondingen van de rivierdelta zijn handel en transport belangrijke sectoren van de bedrijvigheid. Verder is Nederland een grote producent en exporteur van agrarische producten. In de breedte heeft het land een kenniseconomie met een hoogopgeleide beroepsbevolking, een hoge arbeidsproductie en hoogwaardige bedrijvigheid. Bij dit alles is het woekeren met de schaarse ruimte, waarbij de ruimtelijke kwaliteit niet zelden moet inleveren door de combinatie van verschillende ruimtelijke functies in elkaars nabijheid. Nederland kent een gematigd zeeklimaat, waarbij zeespiegelstijging door klimaatverandering op termijn het meest tastbare risico vormt.

241125 Trouw - Groene verleiding  -  Ed Stibbe en Marjolijn Meynen pleiten in hun boek Duurzame verleiding voor het hanteren van de stroopkwast. Daar vang je meer vliegen mee dan met azijn. Ik gebruik mijn eigen woorden, maar als ik vertel dat beiden uit de reclamewereld komen, wordt het ongetwijfeld duidelijker. Hel en verdoemenis preken over de klimaatcrisis werkt averechts. Vooral de overheid wordt nogal eens als drammerig ervaren. Een voorbeeld. Om het vliegen af te remmen kun je beter je eigen land aanprijzen dan reclame voor vliegvakanties aan banden leggen. Voor je het weet ben je de grote betuttelaar. 

Een waarheid als een koe, die strategie van duurzame verleiding. Maar wat is in een naam? Ons huis is verduurzaamd volgens het ADeM-principe. ADeM staat voor Aantrekkelijk, Duurzaam en Motiverend. Van hetzelfde duurzame laken een pak. 

241119 Trouw - Van minderheden naar De Ander  -  Onderzoek van Nuance door Training en Advies en Transgender Netwerk laten het zien. Versterking van haat tegen Joden, moslims en transgenders werkt identiek, ook in de wijze waarop ze de democratie aantasten. Als intolerantie eenmaal genormaliseerd is richting de ene groep, gebeurt het ook gemakkelijker richting andere groepen. Ook de stappen in het proces zijn herkenbaar: van wij/zij naar zij als buitenstaander, gevolgd door ontmenselijking resp. demonisering. De morele paniek die dit oproept leidt tot intimidatie en mogelijk zelfs geweld. Democratisch gelijkwaardig en vreedzaam overleg is dan uitgesloten. Bewaak dus je gedachten en je tong en praat met elkaar.

Dit is oorlog en vrede op vooralsnog Madurodamse schaal. Maar de mechanismen zijn niet zelden vergelijkbaar. Daarnaast brengt deze haatversterkende verschijnselen betonrot in de democratie met zich mee. En hoe lastig de klus ook mag zijn, de renovatie van het Binnenhof is waarschijnlijk gemakkelijker dan het herbouwen van een ingestorte democratie.

241111 Trouw - De Nieuwe Vredesbeweging  -  Namens deze beweging zoeken Jakob de Jonge en Eline van der Kaaden naar meer vredelievende wegen om conflicten op te lossen dan het voeren van oorlog.  Maar in de praktijk zagen en zien ze alleen de militaire aanpak. We wentelen ons in comfort en gezapigheid. Oorlog is voor ons geen bloederige herinnering meer, maar een potje gewapend schaken, waarbij uiteindelijk Rusland schaakmat gezet moet worden. Waarom niet meer doen met vredesinitiatieven? Waarom geen dialoog? Er zit veel hypocrisie in de westerse samenleving, terwijl voor de weg naar vrede juist een onbevooroordeelde blik nodig is.

Besef doet ertoe. Instelling doet ertoe. Taal doet er toe. Dialoog doet ertoe. Als de ene partij in het conflict het bestaansrecht van de andere partij met woorden en wapens bestrijdt, is de route naar vrede ontmoedigend lang en onzeker. Nonpolipar pleit in alle omstandigheden voor delen. Dat kan altijd, zelfs al zijn het in het begin alleen maar woorden. Delen is niet alleen gericht op vrede, maar  ook op het diepere doel van verbinding.

241111 Trouw - Joods-Islamitisch duo  -  Ondanks alles blijven Itay Garmy en Shaher Khan, Joods resp. islamitisch,  raadslid voor Volt resp. voor Denk, de dialoog trouw. Terwijl alles hun beider afkomst verdeelt, vragen zij zich af waar de verbinding blijft en of er gemeenschappelijke waarden gevonden kunnen worden. Samen gaan ze naar scholen, bibliotheken enz. om er te praten over de ontwikkelingen in het Midden-Oosten.

Wat moet ik zeggen? Waarom moet ik dit uitzonderlijk vinden? Dit zou gewoon moeten zijn. Maar nu het buitengewoon is, ben ik blij dat ze hiermee voor het voetlicht komen. Ze delen woorden, ze  delen elkaars gezelschap, ze delen  gezamenlijke activiteiten. Roepen om verbinding hoeft dan niet meer; het is er al.

241106 Trouw - De jeugd heeft de eenzame toekomst  -  In zijn rubriek Voor de klas gaat leraar Karin Amghar in op mentale gezondheid, na een groepsgesprek hierover met zijn studenten. Gevoelde eenzaamheid met de smartphone in de hand. Gevoeld gemis van echte ontmoetingen. Minder naar alle ellende op je scherm kijken, aldus stressexpert Aditi Nerurkar. En vooral ook meer en echter naar elkaar omkijken, voegt Amghar er zelf aan toe.

Ik zal mijn best doen, al valt het niet mee om als boomer echt in contact te komen met generaties die veel jonger zijn. Maar dat moet dan maar de uitdaging zijn.

241106 Trouw - Raad voor de Levenden  -  Deze op 1 november 2024 opgerichte raad adviseert naar eigen inzicht belangrijke bestuursorganen, maar dan vanuit het gezichtspunt van de niet menselijke natuur. Verder ondersteunt de raad de zoöperaties: nieuwe organisatievormen die een vergelijkbare dimensie hebben, te weten wederkerige samenwerking tussen alles levenden. Een Spreker voor de Levenden vertegenwoordigt bij elk besluit de dieren, planten, schimmels en microben en verwoordt hun inbreng. Natuurlijk vraagt dit om goed menselijk luisteren.

Zou aanmelding als zoöperatief huishouden mogelijk zijn?

241105 Trouw - Minder ik, meer wij  -  Henri Bontenbal sprak op 4 november de Kleine Luydenlezing 2024 uit. Een ingekorte versie staat in Trouw. Het pleidooi voor minder ik en meer wij komt van wijlen de Britse rabbijn Jonathan Sacks. Bontenbal vertaalt dit in een centrale plaats die niet voor het individu is, maar voor verbondenheid met de ander. Want mensen zijn immers relationele wezens. Als bouwstenen voor een maatschappij die hiervan uitgaat, noemt hij: gemeenschapszin, verantwoordelijkheid, verdraagzaamheid en ook rechtvaardigheid, over en weer. Daarmee in samenhang gaat volgens Bontenbal de moraal boven de procedure, en duurzaamheid boven de korte termijn. Hij verwijst hierbij naar de insteek van de christendemocratie / het CDA.

Uitgaande van mensen als relationele wezens, ontwaar ik in deze lezing een universeel ideaalbeeld, tegenover een weerbarstige werkelijkheid. Ik zie een driehoekige balans, waarbij het razend moeilijk is om een drievoudig evenwicht te bereiken. Als dit toch lukt, is de uitdaging om dit evenwicht in stand te houden nog een keer zo groot. De realiteit is bovendien niet drievoudig, maar 'tigvoudig'. Hoe je het wendt of keert: de eenheid van samenleving is mens en elk mens bezit een ander ik. En daarom is delen een werkwoord. Maar er zijn veel wegen naar Rome. En dus veel wegwijzers.

241104 Trouw - Farioli tovert Ajax om  -  Herinneringen schep je samen, zo instrueert hij zijn team. Zielen bij elkaar brengen, daar richt hij zich op. Dichter bij elkaar komen en ergens in gaan geloven, dat maakt energie in mensen vrij. Als mijn spelers moe zijn, helpen ze elkaar. Dat is de sleutel. Dat is wat ik wil faciliteren.

Hoe simpel kan het zijn. Eén kanttekening. Let ook op het einddoel. Want deze sleutel kan zich even gemakkelijk op minder nobele doelen richten dan de goal van het andere team. 

241102 Trouw - Oproep tot wederkerigheid  -  André Knottnerus vestigt in zijn opinieartikel de aandacht op wederkerigheid als onmisbare factor bij een goed vluchtelingenbeleid. Nederland is een koloniale macht geweest. Nederland is bezet geweest; Nederlanders hebben moeten vluchten. Er zijn massale emigratiegolven geweest vanuit Nederland naar elders. De stijging van de zeespiegel doet ons in de toekomst misschien opnieuw massaal emigreren. Wederkerigheid sluit eigenbelang niet uit. Hulp ter plaatse vermindert de noodzaak om te emigreren en dringt asielmigratie terug.

In zijn opinie proef ik wederkerigheid in de vorm van solidariteit. Ik denk dat deze invulling meer dan terecht is. Onze grootste uitdagingen manifesteren zich op wereldschaal. Daarmee gaat het om gemeenschappelijke uitdagingen voor  de hele wereldpopulatie. Om ze de baas te kunnen, hebben we solidariteit nodig die over grenzen van landen en werelddelen heengaat en die ten slotte beklijft op wereldschaal. De VN is niet meer dan een zwakke en verdeelde aanzet.

241028 Trouw - Waar is de vredesbeweging in Nederland?  -  Dat vraagt Minne van der Mast zich af als voorzitter van Dwars, oftewel jong Groen Links. We zijn op weg naar een mondiale oorlogseconomie. Daarmee worden gewelddadige conflicten aangejaagd, terwijl ze op een hoogtepunt zijn sinds 1946. Maar structurele oorzaken als systematische ongelijkheid en uitbuiting worden niet aangepakt. Van der Mast pleit mondiaal voor een gelijkwaardige economie en maatschappij, met op nummer 1 eerlijke verdeling, milieu en mensenrechten.

Dit is taal uit de linkse bubbel, in een linkse krant, die gelezen wordt door linkse mensen. Als ik in een rechtse bubbel zat, zou ik misschien ongeveer zo reageren. Maar ik vertoef in dezelfde linkse bubbel en lees deze preek voor eigen parochie en kan dan ook slechts instemmend knikken. Maar ook denk ik: weg met de bubbels, die doordringen in geografie, in politiek, in taalgebruik, in media, kortom in de hele samenleving. De granieten zuilen van voorheen zijn vervallen tot ruïnes. Maar daarmee zijn ze altijd nog degelijker dan de bubbels, die met elke verkiezing even gemakkelijk zich laten opblazen als dat ze een politieke tel later weer uit elkaar spatten, onder een hemel vol met opgelaten luchtballonnetjes.

241026 Trouw - Zwelgen in welvaart  -  Hans Goslinga beschouwt het NSC zo ongeveer als de  laatste der mediatoren. De laatste partij met enig gewicht in het midden. Het NSC hield de poot stijf en de noodwet buiten boord. De laatste stuiptrekkingen van onze coalitiecultuur? Goslinga herkent in deze cultuur vooral tegenhouden als doeltreffend instrument, in plaats van gericht tot stand brengen. Nederland, als één van de 4 rijkste landen van de EU, wil asielzoekers afschrikken door het leven van hen die hier al zijn te veronaangenamen.

Hierdoor helpt Nederland steeds minder in eigen huis en bezuinigt daarnaast op ontwikkelingshulp, oftewel hulp om andermans huis leefbaar te houden. De klop op de deur zal dus blijven, van mensen tussen wal en schip. Het schip is zinkende en op de wal staan zij die terugduwen.

241024 Trouw - Migratie en debat  -  Filosoof en auteur André Nusselder veroordeelt in een opinieartikel de probleemontkenning aangaande immigratie, door de superieure moreel verontwaardigden ter linkerzijde. Ze zouden er goed aan doen om de problematiek te erkennen, ook om daarmee te voorkomen dat radicaal rechts er de meest lelijke oplossing voor bedenkt.

Niet voor niets is er nu de niet politieke partij nonpolipar, die politieke strijd en debat te vaak gericht ziet op de vraag wie gelijk krijgt, in plaats van de vraag waar in het debat het werkelijke gelijk ligt.

241011 Trouw - Toekomstscenario's  -  Het Centraal Planbureau schotelt Nederland 4 scenario's voor. Nonpolipar gaat niet samen met scenario 1 - 'Markt', want de ongelijkheid neemt verder toe. Scenario 2 - 'Autonoom' gaat vooral uit van gemeenschapsdenken, met daarbij een lagere economische groei.  In scenario 3 - 'Duurzaam' stuurt de overheid sterk op leefbaarheid. Scenario 4 - 'Samen' ziet overheid, burgers en bedrijven samen optrekken, met daarbij gelijkheid van burgers en een gelijke verdeling van lasten en lusten.

Wat gaan kleien met de scenario's 2, 3 en 4 lijkt mij een bijzondere uitdaging.

241003 Trouw - Marokkanen en Joden  -  In Rotterdam zochten Marokkaanse en Joodse Nederlanders elkaar op. Niet om te praten over islamofobie en antisemitisme, maar over wat ze gemeen hadden en hebben. Dat leverde mooie verhalen op.

Wat groepen van elkaar scheidt is datgene wat ze (nog) niet hebben gedeeld. 

240930 Trouw - Abel Herzberg-lezing  -  Francine Houben pleit voor humane architectuur. Plaats bewoners boven stenen, wegen en gebouwen. In het kort: People Place Purpose Poetry. 

Het zou een open deur moeten zijn, maar kennelijk is het dat niet.

240928 Trouw - Opinie Gabriël Armèn  -  Zijn uitsmijter: probeer op weg naar gelijkheid niet iedereen hetzelfde te laten denken. Niet dwang, maar begrip geeft acceptatie. Open dialoog dus.

Ja, te beginnen met vragen over en weer. 

240927 Trouw - Meindert Fennema-lezing  -  Ellen Pasman mag invulling geven aan deze lezing, die nu voor het eerst gehouden wordt. Zij stelt daarbij aan de orde dat de Nederlandse Landsadvocaat in feite ongecontroleerde macht uitoefent. Met welke adviezen de Landsadvocaat de regering ondersteunt, komt namelijk niet naar buiten. De grote vraag is: pleit de Landsadvocaat voor de positie van de regering, of voor het algemeen belang?

Misschien is het een advocaat eigen, om zijn cliënt 'te vuur en te zwaard' te verdedigen. Daarnaast is er het aloude spreekwoord: 'Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt.'  Als dat brood door de broodheer wordt geleverd in de vorm van 50 tot 60 miljoen euro per jaar, en de broodeter  er al zo'n 70 jaar van mag genieten, wint zo'n spreekwoord misschien ook nog eens aan kracht.

240924 Trouw - Bas van der Veldt, CEO van Afas  -  Precies één maand na mijn notitie over democratie op de werkvloer, werd Bas van der Veldt geïnterviewd. Hij is CEO van de door zijn vader opgerichte softwareontwikkelaar Afas. Zijn visie: je werkt niet voor Afas, maar je bent Afas als je er werkt. Positiviteit en liefde zijn voor hem sleutelwoorden. De titel boven het interview: 'Als je macht hebt, moet je de wereld beter maken.' In samenspraak onderzoeken de medewerkers nu, hoe ze een dag korter kunnen werken en toch dezelfde productie kunnen blijven draaien.

Vooral de visie op macht blijft bij mij hangen. Wie macht heeft, heeft de potentie om de wereld te veranderen. Daar zal iedereen het mee eens zijn. Maar er is veel macht in omloop waar de wereld niet bepaald beter van wordt. Daar valt winst te halen, zie je deze CEO denken. Gelukkig laat hij het niet bij hardop denken, maar probeert er ook concrete invulling aan te geven. 

240919 Trouw - Tieners bij Haagse politiek  -  Tieners worden rondgeleid in het hart van onze democratie. Ze reageren verbaasd op het politieke debat in de Tweede Kamer. Hoewel het er op dat moment relatief beschaafd aan toegaat, ervaren sommigen het als geruzie. Goed tips te over. Ga samen appeltaart eten in het café. Je moet geen ruzie zoeken. Als je het oneens bent, overleg dan in alle rust.

Los van alles goede intenties ervaren tieners onze volksvertegenwoordigers soms als ruziezoekers. Misschien is het goed als Kamerleden eens nadenken over indrukken die ze wekken bij jongeren en mogelijk ook bij volwassenen. Goed voorbeeld doet goed volgen. Werk aan de winkel.

240917 Trouw - Lokale democratie  -  Columnist Irene van Staveren breekt een lans voor de lokale democratie. Bed, bad en brood blijven vooralsnog in veel gemeenten overeind, hoewel onze landelijke regering er vanaf wil. Aan de basis van de maatschappij ziet zij wel een visie op waarden en samenleven, waarbij redelijkheid tegenstellingen weet te overbruggen.

Onze nieuwe regering combineert 'het strengste asielbeleid ooit'  met een forse bezuiniging op ontwikkelingsbudget. Minder geld hier en minder geld naar daar. Onderonsje achter de dijken.

240903 Trouw - Kees Klomp  Duurzame troonrede  -  Kees Klomp gaat in zijn Duurzame troonrede uit van de onvermijdelijke ineenstorting van onze op economische groei gerichte samenleving. Dat gezegd hebbende, ziet hij werk aan de winkel: tijdens het ineenstorten en de periode van chaos die zal volgen, alvast constructief preluderen op een relationele samenleving van interviduen.

Natuurlijk juich ik deze wens toe, om te komen tot duurzaam delen. Dat we volgens Kees eerst dwars door de narigheid heen moeten, is natuurlijk minder leuk. Misschien heeft hij gelijk. Het gezegde 'Wie niet horen wil moet maar maar voelen' , lijkt in onze tijd op het lijf geschreven van moeder aarde en bestemd voor onze oren. 

 240829 Trouw - Nafin-netwerk  -  Bijzonder om te zien hoe in een landelijk dagblad het Nederlandse militaire Nafin-netwerk uit de doeken wordt gedaan. Inclusief overzichtskaartje met daarop alle verbindingen en knooppunten. En met bronvermelding: Verbindingsdienst Defensie. 

Met deze vorm van delen hoopt Defensie misschien spionage voor te zijn. Een kopietje uit de krant is immers wel zo gemakkelijk voor wie deze overzichtelijke  gegevens graag wil hebben.

240829 Trouw - Giftenaftrek  -  Berichtgeving in onder andere Trouw doet vermoeden dat het nieuwe kabinet wil gaan tornen aan de  giftenaftrek. In dat geval kunnen giften aan goede doelen minder of niet (meer) als fiscale aftrekpost worden gehanteerd.

Maatschappelijk delen zonder tussenkomst van de overheid, zal hierdoor verschuiven naar verdelen door de overheid.  Wie weet waar mijn traditionele giften in de toekomst zullen belanden.

240828 Trouw - Behoud van rijkdom  -  Het CPB onderzocht hoe het de superrijken in Nederland financieel vergaat. Welnu, rijk blijft rijk. Vaak zijn het directeur-grootaandeelhouders, die profiteren van de waardestijging van hun onderneming. Superrijken kunnen hun risico's meer spreiden. Verder profiteren zij van stijgende aandelenkoersen, de lage rente en de relatief lage belasting van het vermogen. De vermogensongelijkheid in Nederland is uitzonderlijk hoog.

Heel goed dat dit nu eens in de krant staat. Mijn voorstel is dat om te beginnen zeer rijke en zeer arme Nederlanders  spontaan tot enige herverdeling komen. Voorlopig zijn we al een heel eind als de zeer armen niet meer arm zijn. Mocht dit niet van de grond komen, dan wordt het tijd dat de overheid enige financiële egalisatie gaat betrachten.

240826 Trouw - Energie delen  -  Albert Koers, emeritus hoogleraar Universiteit Utrecht, stelt in zijn opiniestuk, dat het onderling delen door burgers van zelf opgewekte energie niet mogelijk is. Recente landelijke wetgeving laat het toe, maar dan als dienst van een leverancier. Hij vraagt zich af of dit de faciliterende omgeving is voor het delen van energie, zoals Brussel voorschrijft.

Ik zou daarop willen antwoorden: ik denk van niet.

240824 Trouw - Democratie op het werk  -  Max Visser, docent bij de Radboud Universiteit Nijmegen, dacht na over de instandhouding van democratie. Naast de optie om het politieke systeem aan te passen, plaatst hij de mogelijkheid om democratische waarden preventief en actief te praktiseren. Daarbij denkt hij allereerst aan het bedrijfsleven: democratie op de werkvloer.

In gedachten ga ik terug naar mijn studietijd, en daarbinnen de docent die helemaal weg was van arbeiderszelfbestuur. Maar inderdaad, laten we eerst maar eens gaan oefenen met democratie op de werkvloer. Dat is al moeilijk genoeg. Daar staat tegenover dat het niet alleen oefenen met democratie is, maar ook het opdoen van deelvaardigheid.