Aloude tegenstelling?

Oorlog en vrede staan bekend als tegengestelde begrippen. Daar valt iets voor te zeggen. Want als er in een gebied oorlog is, is er geen vrede, en als er vrede is, ontbreekt de oorlog. Toch valt er een vraagteken bij te plaatsen. Want wat is oorlog? Oorlog is een grootschalig, gewapend en massaal conflict tussen landen, gebieden, volken en/of bevolkingsgroepen. En wat is vrede? Vrede wordt doorgaans simpelweg gezien als het ontbreken van oorlog. Maar iets dat aanwezig is tegenover datzelfde dat niet aanwezig is, vormt dat een tegenstelling?

Het antwoord is kort en bondig: soms wel, soms niet. Een voorbeeld van het eerste. Als er geen licht is, dan is het donker; de aanwezigheid en de afwezigheid van licht vormt een tegenstelling. Er is sprake van uitersten, met een min of meer neutraal en grijs tussengebied, waarin het schemert. Een voorbeeld van het tweede. We stellen ons een situatie voor waarin de boswachter een boom kapt. Maar deze situatie kan ook afwezig zijn; in dat geval kapt de boswachter geen boom. Is hier sprake van een tegenstelling? Nee, want de uitersten ontbreken. Het kappen van een boom is een uiterste situatie, maar het niet kappen is een vage, ongedefinieerde, neutrale situatie en staat hier niet tegenover. Het is zelfs denkbaar dat de boswachter de boom toch velt, niet door te kappen maar door te zagen.

Het signaleren van tegenstellingen steekt dus nauw. Tegenover het zelfstandige naamwoord van de dood zal vrijwel iedereen het zelfstandige naamwoord van het leven plaatsen als tegenstelling. De verleiding is groot om dan ook tegenover het werkwoord sterven het werkwoord leven te positioneren. Maar dat kunnen we natuurlijk niet goedkeuren. Sterven is de laatste fase van het leven, zoals het ondertekenen van een oorlogsverklaring de laatste fase van de vrede is. Daarmee zijn we terug bij de vraag  of oorlog en vrede tegengestelde waarden zijn. 

Denkend aan de boswachter is er helaas maar een antwoord mogelijk: nee. Vrede kan een gewapende vrede zijn, een koude oorlog, een oorlogsverklaring in aantocht, of langeafstandsraketten die onderweg zijn. De aanwezigheid van vrede, oftewel het ontbreken van oorlog, geeft geen enkele garantie voor de toekomst. En dat levert een vervelende conclusie op. Oorlog kan zonder meer worden gedefinieerd als een uiterste situatie. Maar welke tegengestelde waarde staat daar tegenover? Aan de andere kant van het spectrum vinden we niet de vrede als uiterste contrast. Vrede is een vaag, ongedefinieerd tussengebied, dat alle nuances van de schemer kan aannemen: duizenden tinten grijs.

Over schemer gesproken: het schemergebied gaat 's morgens over in het daglicht en verschuift 's avonds geleidelijk naar het nachtelijk duister. Zo kan het schemergebied van de vrede overgaan in een duistere oorlog, maar ook in het verlichte uiterste ertegenover, aan de andere kant van het spectrum. De echte schemer kunnen we niet sturen; de avondschemer kunnen we niet laten overgaan in het licht van de dag. Anders ligt het bij het schemergebied dat vrede wordt genoemd. In theorie hebben mensen de middelen om vrede niet te laten afglijden naar een inktzwarte oorlogstijd. Ook hebben mensen in principe de middelen om vrede juist de andere kant op te sturen. Niet naar de lichtloze nachtmerrie van wapengekletter, maar naar het andere uiterste van, laten we zeggen, een verlichte dagdroom.

Maar het is best lastig om in vredestijd te koersen op een verlichte dagdroom, zonder dat je weet wat die droom inhoudt. Daar ligt dus de uitdagende kwestie die om een antwoord vraagt. Als het grijze middengebied van de vrede aan de ene kant wordt begrensd door oorlog, wat vinden we dan aan de andere kant van dit breekbare vredesspectrum? Oftewel:  wat is de tegengestelde waarde van oorlog, als vrede niet meer is dan een neutraal middengebied?  Met als logische vervolgvraag: en hoe komen we daar?